Dünya Bankası çalışması: Gelişenlerde ‘fiyat bulmacası’ daha farklı

Bu kavramlar literatürde ‘fiyat bulmacası’ ve ‘döviz kuru bulmacası’ olarak geçiyor. Bu bulmacaların ortaya çıkmasının öncelikli nedeni olarak, gelişmekte olan ülke ekonomilerinde para siyasetinin ekonomik aktiviteyi ve finansal piyasaları etkilediği kanalın düzgün çalışmaması ya da bu ülkelerde para siyasetinin döngüsel bir yapıda olması gösteriliyor. Ayrıyeten gelişmekte olan ülke ekonomilerinde makroekonomik göstergelerin epeyce volatil olması standart modellerin bu ülkelerdeki para siyaseti tesirlerini açıklamakta yetersiz olduğunu gösteriyor.

Fiyat bulmacasında dört öge

Bu çalışmaya nazaran döviz kuru bulmacasından kurtulmak fiyat bulmacasını ortadan kaldırıyor. Fiyat bulmacasının ortaya çıkmasının yani faiz artırım siyasetleri sonrası fiyatlarda yükseliş görülmesinin ise esas dört nedeni var:

1- Yanlış teşhis

Gelecek enflasyon varsayımlarını etkilemesi beklenen kimi değişkenlerin ekonomik modele eklenmemiş olması fiyat artışları meselesine yol açabiliyor. Sonuç olarak, gelecek enflasyon beklentisine reaksiyon olarak uygulanan mali sıkılaştırmanın piyasada bir siyaset şoku olarak algılanması durumuna varılıyor ve bu da fiyat artışlarına sebep oluyor.

Çalışmada buna konut piyasasındaki fiyatlamalar örnek olarak gösteriliyor. Sıkılaştırıcı siyaset şoku konut fiyatlarında düşüşe sebep olurken kiralarda artışa sebep olacak ve böylelikle fiyat bulmacası oluşacaktır.

Ya da 2007-2008 krizi sonrası kimi gelişmekte olan ekonomilerde nakdî sıkılaştırma siyasetinin olumlu enflasyonist tesir yarattığı özel durumlar bu kategoride hesaba katılabilir.

2- Para siyaseti transferinin maliyet kanalı

Bu perspektife nazaran nakdî sıkılaştırma periyotlarında faiz artırımıyla birlikte yükselen üretim maliyetleri ve bunun sonucunda yükselen fiyatlar açısından bakılır. Bu senaryoda faiz artırımı enflasyonun yükselmesine sebep olacaktır. Mali sıkılaştırma arz kanalında talep kanalından daha baskın tesire sahipse bu, müspet enflasyonist tesirleri ortaya çıkarır.

3- Döviz kuru geçişkenliği

Çalışmada, kaideli döviz kuru davranışlarının standart varsayımlardan sapma eğiliminde olduğu söz ediliyor. Örneğin, müspet iç nakdî şok durumlarında ülke para ünitesi ya uzun vadede kıymetlenecektir yahut devalüasyona uğrayarak döviz kuru bulmacasını oluşturacaktır.

Araştırmalara nazaran 49 gelişmekte olan ülkenin 37’sinde faize bağlı müspet şoklar sebebiyle döviz kuru bedel kaybına uğradı. Bu da gelişmekte olan ülkelerde döviz kuru bulmacasının epeyce yaygın olduğunu gösteriyor. Ayrıyeten nakdî şokların fiyatlar üzerindeki tesiri fakat döviz kuru kanalı dikkate alındığında kayda paha boyuta ulaşıyor.

Çalışmada döviz kuru davranışlarındaki farklılaşmanın, ülkelerin para siyaseti şoklarına reaksiyonlarının heterojenleşmesinde bir temel öge olduğu açıklanıyor.

Var olan çalışmalar, gelişmekte olan ülkelerdeki döviz kuru bulmacasının oluşumunu; borç finansmanına yönelik kaygılar, döviz kuru düzeylerindeki kararlılık, tahvil ve para piyasaları ortasındaki kopukluk ve para siyaseti şoklarını takiben likidite sorunlarının yansıları gibisi sebeplere bağlıyor.

IMF’nin eski başekonomisti Blanchard’a nazaran; gerçek faiz oranlarındaki artış borç üzerindeki temerrüdü artırıyorsa, bu devlet borçlanmasının cazipliğini azaltarak devalüasyona sebep oluyor. Bu senaryoyla borç stoku ve risk primi yüksek olan ülkelerde daha sık karşılaşılıyor.

Bu gibisi ülkelerde enflasyonla uğraş para siyasetiyle sağlanmaya çalışıldığında gerçek faiz oranlarındaki artış daha yüksek enflasyona ve devalüasyona sebep oluyor. Bu nedenle para siyaseti yerine mali siyaset kullanımı daha hakikat bir seçenek olarak görülüyor.

4- Belirsizlik

Ekonomik faktörlere bağlı olmayan dışsal şoklar sebebiyle meydana gelen fiyat bulmacalarından da bahsetmek mümkündür.